Voor steeds meer Nederlanders is het lastig om een passende woning te vinden. Maar dit geldt specifiek voor mensen die zich in een kwetsbare situatie bevinden. Zoals mensen die dak- en thuisloos zijn, die uitstromen uit een intramurale (zorg)instelling, statushouders of bijvoorbeeld slachtoffers van huiselijk geweld. Naast een dak boven hun hoofd hebben zij vaak ook behoefte aan zorg en ondersteuning. De omvang van deze doelgroep lastig te bepalen omdat definities niet altijd duidelijk zijn. Voor ons onderzoek naar de woonbehoeften van kwetsbare inwoners van Flevoland hebben we gekeken naar:
- kwetsbare jongeren/jongvolwassenen (18-27 jaar)
- uitstromers uit beschermd wonen / opvang (>27 jaar)
- zelfstandig wonende mensen die begeleiding krijgen vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) of Wet langdurige zorg (Wlz), zonder eerst in een instelling te hebben gewoond.
Onderzoek
In 2022 liet provincie Flevoland een uitgebreid onderzoek doen naar de woonwensen van kwetsbare doelgroepen. De conclusies en aanbevelingen uit dit onderzoek zijn voor ons belangrijk om mee te nemen in het programma Flevoland bouwt voor Nederland (100.000 woningen). En worden gebruikt voor de uitwerking van de afspraken die we gemaakt hebben in de Woondeals. Hieronder vindt u een samenvatting van de belangrijke conclusies en aanbevelingen uit dit onderzoek. Het volledige rapport kunt u opvragen door een e-mail te sturen naar wonenenzorg@flevoland.nl.
De ideale woonvorm en geschikte woonplek
De meeste mensen die tot deze doelgroep behoren, zijn aangewezen op een sociale huurwoning. Welke woonvorm en of type ondersteuning het beste past bij mensen in een kwetsbare positie is afhankelijk van de persoonlijke situatie. De een heeft behoefte aan een beschermde woonplek met intensieve hulp of ondersteuning. De ander heeft eigenlijk alleen behoefte aan een woonplek waar zij zelfstandig kunnen leven. De persoonlijke situatie speelt ook mee in wat de beste woonplek is voor deze doelgroep. Dit hangt namelijk ook af van iemands ondersteunende netwerk. En doordat deze groep vaak niet in het bezit is van een auto, is ze afhankelijk van het openbaar vervoer. Daarom is een belangrijk dat de woning in de buurt van openbare voorzieningen is en het OV. Terwijl er ook weer een groep is die de verleidingen en prikkels van een stad niet goed kan weerstaan. Het relatief rustige buitengebied kan de nodige stabiliteit bieden om het leven weer op de rit te krijgen.
Diversiteit in woonvormen
Tot 2030 wil Flevoland bijna 40.000 woningen bouwen. Dit biedt kansen om woningen aan de woningvoorraad toe te voegen waarmee kwetsbare inwoners worden geholpen. Door een gebrek aan (betaalbare) woningen blijven deze mensen nu langer dan noodzakelijk in dure opvangvoorzieningen of in voorzieningen voor Beschermd Wonen. Als er meer sociale huurwoningen beschikbaar komen in alle gemeenten, kunnen deze mensen dichterbij hun netwerk (blijven of gaan) wonen. Maar op dit moment is het aandeel geschikte woningen lager dan het landelijk gemiddelde. Als we op korte termijn het aanbod aan goedkope woonruimte willen uitbreiden, is het goed om ook te kijken naar alternatieven voor reguliere woningbouw. Zoals bijvoorbeeld bewoning toestaan van lege kantorenpanden, bouwen van flexwoningen, constructies met onderhuur/kamerverhuur en kijken naar woningdelen.
Omzien naar elkaar
Om kwetsbare mensen zelfstandig te laten wonen Is goede ambulante begeleiding een belangrijke randvoorwaarde.
- Mensen moeten dezelfde begeleiding kunnen behouden.
- Er moet voldoende begeleiding zijn.
- De begeleiding moet flexibel op- en afschaalbaar zijn en er moeten ‘terugvalopties’ zijn voor als het zelfstandig wonen niet goed gaat.
Bovenstaande randvoorwaarden vergroten de bereidheid onder wijkgenoten en corporaties om mensen op te nemen. Als gemeenten met inwoners in gesprek zijn en blijven over het huisvesten van mensen met een ondersteuningsvraag kan dit bijdragen aan meer draagvlak of begrip. Ook is het belangrijk dat mensen elkaar kunnen ontmoeten. In een wijkgebouw of op een andere manier want dit zorgt ervoor dat mensen veel meer bereid zijn om naar elkaar om te zien. Gemeenten hebben als taak om, in samenwerking met onder andere politie, zorgorganisaties, welzijnsorganisaties en woningcorporaties, wijken leefbaar te houden. Door afspraken te maken tussen zorgaanbieders kan de zorg efficiënt worden georganiseerd. Zo kunnen er bijvoorbeeld afspraken gemaakt worden over het gezamenlijk uitvoeren van crisiszorg in de nacht. Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat grote groepen kwetsbare inwoners over een wijk verspreid worden.
Conclusies en aanbevelingen
De woonwensen voor mensen met een zorgbehoefte die zelfstandig willen wonen, komt overeen met die van ouderen. Ook zij hebben vooral behoefte aan een goedkope sociale huurwoning. Deze hoeft niet groot te zijn, omdat de doelgroep vaak alleenstaand is. Anders dan bij de doelgroep ouderen wordt de groeiende vraag naar woningen niet bepaald door demografische trends. Het komt voort door veranderingen in de zorg. Als we in de vraag van deze groep willen voorzien, hoeven we niet persé meer nieuwbouwwoningen te bouwen. Wel is het van belang dat er voldoende goedkope woningen beschikbaar zijn. Wat betekent allereerst dat de voorraad goedkope woningen groot genoeg moet zijn. Ten tweede moet het proces van woningtoewijzing zo zijn ingericht, dat mensen die met spoed een woning nodig hebben, deze ook kunnen krijgen. Vooral de groep kwetsbare jongeren en jongvolwassenen heeft nu moeite een woning te vinden. Dit komt door gebrek aan inschrijftijd en omdat zij bij een dure woning geen recht hebben op volledige huurtoeslag. Daarom hebben we de volgende aanbevelingen:
- Zorg voor voldoende woningen met een huur onder de kwaliteitskortingsgrens (voor jongeren) en onder de aftoppingsgrens (voor volwassenen in een kwetsbare positie)
- Stel een huisvestingsverordening op waarin voor de relevante kwetsbare groepen randvoorwaarden en urgenties zijn geregeld.
- Kijk voor jongeren naar de mogelijkheden voor woningdelen. Het verhogen van de leeftijdsgrens voor kostendelen kan hierbij helpen.
- Kijk welke mogelijkheden er zijn om op korte termijn flexibele, tijdelijke woonvormen toe te voegen.
- Stel voldoende woonruimte beschikbaar aan uitstromers en andere kwetsbare mensen.
Randvoorwaarden voor zelfstandig wonen
Om deze doelgroep goed te kunnen huisvesten of te laten ‘landen in de wijk’, is het belangrijk om in te zetten op een aantal randvoorwaarden. Deze groep heeft vaak behoefte aan stabiliteit voor een langere tijd. Als een woning slechts tijdelijk beschikbaar is, kan dit voor onnodige stress zorgen. Waardoor verergering van de problematiek kan ontstaan. Het is belangrijk om grote concentraties kwetsbare groepen inwoners bij elkaar in een wijk te voorkomen. Om uitstromers succesvol in een wijk te laten wonen, is het essentieel dat de ambulante zorg op orde is. Dit is voor woningcorporaties een voorwaarde als zij extra woningen voor uitstromers beschikbaar willen stellen. We kunnen hierin voorzien door de volgende aanbevelingen:
- Zorg voor stabiliteit met een vast huurcontract op naam.
- Bouw nieuwe sociale huurwoningen vooral in wijken waar nog weinig sociale huur is.
- Zorg bij de huisvesting van uitstromers voor een goede verdeling tussen zorgdragers en zorgvragers.
- Gemeenten moeten zorgaanbieders financieel in staat stellen om goede ambulante begeleiding te bieden en erop toezien dat dit gebeurt. Creëer ontmoetingsruimtes met begeleiding in buurten waar veel kwetsbare mensen wonen. Zo kunnen ze op een laagdrempelige manier om hulp kunnen vragen.
- We adviseren gemeenten en de regio om afspraken te maken over mogelijkheden om (tijdelijk) ‘terug te vallen’ als zelfstandig wonen (tijdelijk) niet gaat.
Geclusterd wonen
Hierboven hebben we de aanbevelingen en randvoorwaarden beschreven voor de doelgroep die zelfstandig wil wonen. Er is ook een groep die niet zelfstandig wil/kan wonen. Zij wil graag geclusterd wonen. Deze groep bestaat uit twee groepen. Het gaat om intramuraal vastgoed en om woonconcepten waar bewoners wonen op basis van scheiden wonen en zorg. Voor de toekomst voorzien we een lichte stijging in de vraag naar dit soort woonconcepten. Als we ons woningaanbod beter willen laten aansluiten, zullen we moeten zorgen voor:
- meer diversiteit in woonvormen en
- woningen met eigen sanitaire voorzieningen en appartementen die levensloopbestendig zijn.
Om geclusterd wonen tot een succes te maken doen we de volgende aanbevelingen:
- Bied ruimte binnen het woonprogramma voor een uitbreiding van het aanbod aan geclusterde woonvormen voor mensen met verstandelijke beperking en/of psychische kwetsbaarheid.
- Toets nieuwbouwprojecten aan de kwaliteitsslag die we willen maken.
- Beoordeel of nieuwbouwplannen helpen om de diversiteit van het huidige woningaanbod te vergroten. Voegt het iets toe wat er nu nog onvoldoende is?